Jacob - De wetenschap van digitalisering - Juncto Magazine

De wetenschap van digitalisering

De onderwerpen waarover in deze Juncto geschreven wordt, zijn met name ‘praktische’ onderwerpen. Het zijn onderwerpen die eerst en vooral betrekking hebben op de rechtspraktijk en niet zozeer gaan over de rechtswetenschap. In dit artikel wordt gekeken naar de rol die digitalisering speelt in de rechtswetenschap.

Tekst door: Jacob van der Tang

LEES VERDER

‘Alles wat je ziet of hoort op internet, wordt voor jou geselecteerd door algoritmes. En laten nou die algoritmes een grote rol spelen in ons leven, ze bepalen zelfs hoe jij de wereld ziet.’¹ Aldus een bericht op NOS. Het citaat geeft te denken. Ervan uitgaande dat dit juist is, worden ook rechtswetenschappers, wanneer zij gebruik maken van internet voor het doen van onderzoek, beïnvloed door algoritmes. Is het doen van onderzoek dan wel objectief?

In dit artikel wordt gekeken naar de rol die digitalisering speelt in het doen van rechtswetenschappelijk onderzoek. Daartoe worden hierna twee aspecten besproken die het doen van rechtswetenschappelijk onderzoek met behulp van internet met zich meebrengen. De keuze voor de aspecten die hierna worden uitgewerkt, is gemaakt op basis van ervaringen die ik zelf heb opgedaan bij het doen van onderzoek naar het common heritage of mankind principle, een onderwerp waarover ik in de vorige editie van de Juncto twee artikelen heb geschreven.² Daarnaast heb ik ook gebruik gemaakt van een artikel geschreven door Snel. Dit artikel gaat over het gebruik van bronnen in juridisch dogmatisch onderzoek – onderzoek waarin het recht 1) op basis van juridische bronnen zoals rechtspraak en 2) vanuit het perspectief van een rechtswetenschapper wordt bestudeerd.³

1 Relevante bronnen

Door het internet komt een grote hoeveelheid informatie binnen handbereik. De term ‘common heritage of mankind principle’ leverde bij mij op GoogleScholar bijvoorbeeld 198.000 zoekresultaten op.⁴ Een kleine steekproef in de zoekresultaten, maakte duidelijk dat niet alle zoekresultaten direct van relevantie waren voor mijn onderzoek naar onder andere een definitie van het begrip common heritage of mankind principle.⁵ De vraag is echter hoe bepaald kan worden welke resultaten dan wel van belang zijn. Snel geeft in verband met deze problematiek onder andere aan dat het bijzonder lastig is om een overzicht te verkrijgen van bronnen die mogelijk relevant zijn en – als dat al mogelijk is – er geen tijd is om al deze mogelijk relevante bronnen door te nemen.⁶

‘Door gebruik van internet komt een grote hoeveelheid informatie binnen handbereik.’

Zoekresultaten worden als het ware uit de context van de zoekmachine getrokken.

‘Het doen van onderzoek met behulp van internet is niet gemakkelijk.’

Als gezegd, een van de uitdagingen van mijn onderzoek, was het definiëren van het begrip common heritage of mankind principle. Dat kwam niet alleen door de uitdagingen die Snel noemt maar ook achtereenvolgens doordat ik weinig van het onderwerp afwist, door de grote hoeveelheid zoekresultaten en doordat het begrip niet is gedefinieerd in bijvoorbeeld het Zeerechtverdrag alhoewel het begrip daar wel genoemd en gebruikt wordt en dit verdrag van groot belang was voor mijn onderzoek. Deze uitdaging heb ik geprobeerd op drie manieren te pareren:

Allereerst heb ik gekeken naar de meest recente literatuur over het begrip.⁷ Dat is bij het gebruiken van GoogleScholar tamelijk gemakkelijk nu het mogelijk is om te filteren op bijvoorbeeld alle bronnen sinds 2018.

Daarnaast heb ik gebruik gemaakt van een naslagwerk, de Max Planck Encyclopedia of International Law, ervan uitgaande dat daar de meest algemene en gangbare definitie van het begrip gegeven werd.

Tenslotte heeft mijn begeleider uiteraard meegekeken. Mocht ik bepaalde belangrijke gegevens over het hoofd hebben gezien, dan kon mijn begeleider – een expert op onder andere het onderwerp waar ik mij in verdiepte – daar op wijzen en mij daarin bijsturen.

Al met al kende mijn onderzoek naar een mogelijke omschrijving van het begrip ‘common heritage of mankind principle’ een drietal checks. Dat was – voor zover ik het kon zien – gezien de beperkte omvang en het karakter van het onderzoek dat ik moest verrichten afdoende. Toch kan afgevraagd worden in hoeverre deze drie checks afzonderlijk dan wel in combinatie met elkaar echt houdbaar zijn. Wat wordt er bijvoorbeeld bedoeld met ‘meest recente literatuur’? Voor mij waren dat, achteraf bezien, vaak bronnen vanaf ongeveer het jaar 2000. In hoeverre is dat juist? Bovendien was ook het gebruikte naslagwerk uiteindelijk tamelijk beknopt over de omschrijving van common heritage of mankind principle.⁸ Had ik daarom niet nog meer naslagwerken moeten gebruiken?

2 Zoektermen

Een meer specifiek probleem bij het zoeken van informatie, is het gebruik van zoektermen. Snel haalt in dit verband Peoples aan.⁹ Volgens hem levert een zoekactie met een bepaalde zoekterm wel een lijst van resultaten op maar zegt dat nog niets over de relatie tussen zoekresultaten en andere informatie in de database. Het is vergelijkbaar met een trefwoordenregister: dat helpt om de plaats te vinden waar in een boek bijvoorbeeld wat over het Zeerechtverdrag te vinden is maar dat zegt nog niets over hoe het Zeerechtverdrag zich verhoudt tot bijvoorbeeld het common heritage of mankind principle. Zoekmachines zouden ook niet in staat zijn om zoekresultaten op een goede wijze te classificeren.¹⁰

Tijdens mijn onderzoek stuitte ik ook op de door Peoples geschetste problematiek. Ik was bijvoorbeeld met behulp van GoogleScholar op zoek naar de betekenis van het common heritage of mankind principle in de context van het Zeerechtverdrag. Het principe wordt echter, zo bleek, bijvoorbeeld ook gebruikt in het Maanverdrag. Dat is interessant maar niet direct relevant omdat de principes van het Maanverdrag niet toepasbaar zijn in (rechts)gebieden waarin marine genetische hulpbronnen voorkomen.¹¹

De hiervoor geschetste problemen heb ik, achteraf bezien, op twee manieren geprobeerd tegemoet te komen.

Ik heb verschillende zoektermen of delen van zoektermen gebruikt. De vraag of het common heritage of mankind principe toepasbaar moet zijn op marine genetic resources kan beantwoord worden met behulp van een zoekactie op marine genetic resources. Een bron over de toepasbaarheid van het principe op genoemde bronnen zal logischerwijs ook de laatstgenoemde term bevatten.
Bronnen over het onderwerp zoals boeken, bevatten uiteraard literatuurverwijzingen. Daardoor wordt het gemakkelijker om een beeld te krijgen van de meest relevante bronnen.

Ook deze checks hebben echter weer hun eigen problemen. Het gebruik van referenties en/of literatuurlijsten in bronnen heeft het probleem dat afgegaan wordt op een aantal bronnen die door iemand anders zijn geselecteerd. Weliswaar kan die ander een expert zijn maar dat neemt een mogelijk probleem van vooringenomenheid niet weg.

Het gebruik van verschillende zoektermen kan helpen maar ook een term als ‘marine genetic resources’ is bijzonder breed. Een zoekactie op deze term op GoogleScholar levert bijvoorbeeld ruim 1.5 miljoen zoekresultaten op.¹² Om een dergelijk probleem enigszins tegemoet te komen, zouden de checks uit de vorige paragraaf kunnen worden gebruikt die echter hun eigen problemen kennen. Kortom: je bent dan eigenlijk weer terug bij af.

3 Conclusie

Hiervoor zijn twee problemen geschetst die zich voordeden bij mijn onderzoek naar de betekenis van het common heritage of mankind principle. Ook is aangegeven hoe geprobeerd is om de onderzoeksproblemen tegemoet te komen. Bij deze oplossingen konden, zo bleek, echter ook weer kritische kanttekeningen worden geplaatst.

Het artikel heeft duidelijk gemaakt dat het doen van goed onderzoek met behulp van het internet niet gemakkelijk is. De problemen waarop ik stuitte tijdens het doen van mijn onderzoek, laten misschien ook wel zien dat het de moeite waard is om te kijken of het doen van ‘digitaal onderzoek’ een meer prominente plaats kan krijgen in het curriculum van een rechtenstudie. Iedereen, zowel in de wetenschap als in de praktijk, heeft baat bij bepaalde mate van wetenschap van digitalisering.

Jacob van der Tang (23 jaar) studeert op dit moment Rechten en Theologie aan respectievelijk de UU en de VU. Hij heeft een bijzondere interesse voor massaschadeclaims en het spanningsveld tussen recht en religie.

Reageren? Stuur een mail naar:

[email protected]

1 NOS, ‘Zo bepalen algoritmes jouw wereldbeeld’ (versie 28 december 2016) https://nos.nl/op3/artikel/2149923-zo-bepalen-algoritmes-jouw-wereldbeeld.html (geraadpleegd op 8 januari 2019).

2 J. van der Tang, ‘Schipperen’, Juncto 30.1, p. 11 en J. van der Tang, ‘Alle begin is moeilijk’, Juncto 30.1, p. 13. Deze artikelen zijn gebaseerd op een door mij in het kader van de Legal Research Master gedaan onderzoeksproject getiteld The first step is the hardest; Marine genetic resources and the common heritage of mankind principle (2018).

3 M.V.R. Snel, ‘Source-usage within doctrinal legal inquiry: choices, problems, challenges’, ReM 2014-06.

4 Deze zoekactie is gedaan op dinsdag 8 januari 2019 met behulp van de toegang tot GoogleScholar via de UB van de UU.

5 Zie bijvoorbeeld: Martin A. Rothblatt, ‘ITU Regulation of Satellite Communication’, Stanford Journal of International Law 18 (1982) 1.

6 Snel, ‘Source-usage within doctrinal legal inquiry: choices, problems, challenges’, par. 4.1.

7 Zie onder andere: L. A. de la Fayette, ‘A New Regime for the Conservation and Sustainable Use of Marine Biodiversity and Genetic Resources beyond the Limits of National Jurisdiction’, The international journal of marine and coastal law 24 (2009) 2, 230.

8 Zie: R. Wolfrum ‘Common Heritage of Mankind’, in: Max Planck Encyclopedia of Public International Law’ (versie november 2009) (geraadpleegd op 9 maart 2018).

9 Snel, ‘Source-usage within doctrinal legal inquiry: choices, problems, challenges’, par. 4.1. Snel verwijst hierbij naar: L.F. Peoples, ‘The Death of the Digest and the Pitfalls of Electronic Research: What Is the Modern Legal Researcher to Do’, Law Librarian Journal (4) 2005, p. 663-664.

10 Snel, ‘Source-usage within doctrinal legal inquiry: choices, problems, challenges’, par. 4.1.

11 E. Guntrip, ‘The common heritage of mankind: an adequate regime for managing the deep seabed?’ Melbourne Journal of International Law 4 (2003) 15-17.

12 Deze zoekactie is gedaan op dinsdag 8 januari 2019 met behulp van de toegang tot GoogleScholar via de UB van de UU.

De wetenschap van digitalisering

‘Door gebruik van internet komt een grote hoeveelheid informatie binnen handbereik.’

Zoekresultaten worden als het ware uit de context van de zoekmachine getrokken.

‘Het doen van onderzoek met behulp van internet is niet gemakkelijk.’

Jacob van der Tang (23 jaar) studeert op dit moment Rechten en Theologie aan respectievelijk de UU en de VU. Hij heeft een bijzondere interesse voor massaschadeclaims en het spanningsveld tussen recht en religie.

Voetnoten